Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK
Strona główna Czytelnia Osoby Szare Szeregi

Miłobędzki, Przejście ZHP do konspiracji - Szare Szeregi

Z Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK

Rozdział II w: Paweł Miłobędzki, Harcerze w okupowanym Krakowie 1939-1945, Kraków 2005




Spis treści

1. Naczelnictwo

Skauting polski, a następnie harcerstwo było i jest ruchem, u którego źródeł tkwią i do dziś przewijają się cztery zasadnicze nurty:

Łącząc w sobie wymienione nurty, harcerstwo przybrało charakter wybitnie narodowy. Dlatego też nie dziwi fakt, że wobec klęski kampanii wrześniowej harcerstwo jako organizacja i ruch społeczny masowo przystąpiło do działalności konspiracyjnej. Jeszcze w oblężonej Warszawie 27 IX 1939 r. postanowiono, że Związek Harcerstwa Polskiego przejdzie do takiej działalności. Decyzję tę podjęto na zebraniu, które odbyło się z inicjatywy Aleksandra Kamińskiego, Floriana Marciniaka i Wandy Opęchowskiej. Jest pewne, że właśnie ta trójka była inicjatorami przejścia harcerstwa do konspiracji[1].

W spotkaniu tym, tak brzemiennym dla dalszych dziejów harcerstwa, uczestniczyła przebywająca wówczas w Warszawie starszyzna instruktorska oraz członkowie Rady Naczelnej ZHP. Obecnych było 10 osób, w tym Wanda Opęchowska jako wiceprzewodnicząca ZHP, hm. Aleksander Kamiński, hm. Florian Marciniak, Antoni Olbromski, Witold Sawicki, Juliusz Dąbrowski oraz inne niezidentyfikowane osoby. Zespół ten nakreślił zasady budowy ogólnopolskiej struktury organizacyjnej przy założeniu, że zostanie ona oparta na młodych, a tym samym mniej znanych instruktorach. Działalnością miano objąć jedynie młodzież starszą, lecz wymóg ten skorygowało życie, czyniąc go nierealnym, zwłaszcza w pionie męskim. Dokonano wyboru nowych władz naczelnych, przy czym ich siedziba pozostawała w kraju.

Władzę naczelną konspiracyjnego ZHP sprawowało Naczelnictwo, które ukonstytuowało się ostatecznie 16 I 1940 r. W jego skład weszli: p.o. Przewodniczący ZHP hm. Rzeczypospolitej ks. Jan Mauersberger, po jego śmierci w 1942 r. funkcję tę objął dr Tadeusz Kupczyński; Wiceprzewodnicząca ZHP Wanda Opęchowska; Sekretarz Generalny Naczelnictwa ZHP hm. Antoni Olbromski; delegatka Naczelniczki Harcerek[2] hm. Rzeczypospolitej Maria Wocalewska, od połowy 1943 r. funkcję tę przejęła hm. Zofia Florczak; Naczelnik Harcerzy[3] hm. Florian Marciniak, który pełnił tę funkcję w latach 1939-1943, po jego aresztowaniu funkcje objął hm. Stanisław Broniewski i pełnił do upadku powstania warszawskiego; trzecim i ostatnim - do 18 I 1945 r. (do rozwiązania Szarych Szeregów) Naczelnikiem Harcerzy był hm. Leon Marszałek; Naczelny Kapelan Szarych Szeregów ks. hm. Jan Zieja, który dołączył do Naczelnictwa zimą 1943/1944 r. [4]

W okresie powstania warszawskiego ze względu na odcięcie stolicy od reszty kraju Naczelnictwo pracowało w składzie: p.o. Przewodniczący ZHP dr Tadeusz Kupczyński, Wiceprzewodnicząca ZHP Wanda Opęchowska, Komendantka Pogotowia Harcerek hm. Józefina Łapińska, Naczelnik Harcerzy hm. Stanisław Broniewski[5].

Siedzibą Naczelnictwa była Warszawa, a po upadku powstania Kraków. W pracach Naczelnictwa można wyróżnić trzy podstawowe formy: zebrania kolegialne, komisje oraz powierzanie określonych zakresów prac poszczególnym członkom. Spotkania Naczelnictwa odbywały się początkowo sporadycznie w mieszkaniu ks. hm. Rzeczypospolitej Jana Mauersbergera w Konstancinie pod Warszawą, a po jego śmierci, w zasadzie regularnie co dwa tygodnie, w mieszkaniu państwa Jasińskich, mieszczącym się przy ul. Szpitalnej w Warszawie.

Istotny problem stanowią kryptonimy stosowane przez konspiracyjne harcerstwo. Przedwojenny ZHP składał się z trzech członów organizacyjnych - Organizacji Harcerzy, Organizacji Harcerek i Kół Przyjaciół Harcerstwa. Powstanie nazwy Szare Szeregi łączy się z ulotką pisaną po niemiecku, którą harcerze poznańscy z Akademickiego Kręgu Harcerskiego kolportowali w pierwszych miesiącach okupacji wśród Niemców zajmujących mieszkania po wysiedlonych z Poznania Polakach. Dla zmylenia Niemców podpisano ją literami SS - skrót nazwy Schutzstaffeln policyjnej formacji partii hitlerowskiej. Potem, gdy szukano konspiracyjnego kryptonimu dla Organizacji Harcerzy, hm. Józef Wizna[6] zaproponował, by skrót SS rozwinąć w polską nazwę Szare Szeregi. Ten kryptonim, mający swoje źródło w Poznaniu, zyskał akceptację Floriana Marciniaka i został przyjęty dla całego konspiracyjnego harcerstwa męskiego.

Bardziej skomplikowana jest sprawa kryptonimu Organizacji Harcerek. Posługiwała się ona w kontaktach wewnętrznych (w ramach konspiracji harcerskiej) trzema kryptonimami: w latach 1939-1940 OH - Organizacja Harcerek, w latach 1940-1943 - ZK, czyli Związek Koniczyn[7] i od 1943 r. BG - Bądź Gotów. W kontaktach zewnętrznych, tj. z wojskiem - SZP, a następnie z ZWZ i wreszcie AK obie organizacje obejmowano wspólną nazwą Szare Szeregi. W rozkazach wojskowych i raportach dowództwa są rozróżniane SzSzM i SzSzŻ i dopiero w rozkazie z 6 IV 1943 r. znajdujemy kryptonim BG w odróżnieniu od SS[8].

W świadomości społeczeństwa nazwa Szare Szeregi kojarzona jest z konspiracją całego harcerstwa. Nie jest to zbyt słuszne rozumowanie. W niniejszej pracy kryptonim ten używany będzie w odniesieniu do Organizacji Harcerzy. Trzeci pion przedwojennego ZHP, jakim były Koła Przyjaciół Harcerstwa, do końca wojny nie powołał swoich konspiracyjnych struktur.

W konspiracyjnej pracy harcerstwa ważną rolę odgrywały stosunki z Delegaturą Rządu na Kraj. Nie były one zbyt rozbudowane, ale w pełni odpowiadały potrzebom i oczekiwaniom. Ograniczały się do ścisłego, comiesięcznego kontaktu z Departamentem Oświaty, reprezentowanym przez zastępcę szefa departamentu Stanisława Jasinkiewicza ps. „Opolski". Z tego źródła otrzymywano też dotacje budżetowe na cele organizacyjne harcerskiej konspiracji[9]. Był to jedyny kontakt z Delegaturą. Wyjątek stanowił okres powstania warszawskiego, kiedy utrzymywano aktywną współpracę z Departamentem Informacji i Departamentem Poczty Polskiej.

Inaczej przedstawiały się kontakty z Armią Krajową. Utrzymywano je przez oficjalnego przedstawiciela Komendanta Głównego AK do spraw kontaktów z Szarymi Szeregami - płk. Antoniego Sanojcę ps. „Kortum", szefa Oddziału Organizacyjnego Komendy Głównej AK. W trakcie comiesięcznych spotkań przekazywano dwustronnie bieżące informacje i omawiano problemy związane z działalnością konspiracyjną. Ze strony harcerstwa brał w tych spotkaniach udział p.o. Przewodniczący oraz Naczelnik Harcerzy lub delegatka Naczelniczki Harcerek, w zależności od omawianego problemu.

Współpraca z AK była bardzo ścisła na wszystkich szczeblach dowodzenia, a zwłaszcza na poziomie Grup Szturmowych. Były one podporządkowane Kierownictwu Dywersji Komendy Głównej AK, a w strukturze Szarych Szeregów Głównej Kwaterze Harcerzy. Namacalnym dowodem tej współpracy było powstawanie oddziałów harcerskich, z których najsławniejsze to warszawskie bataliony „Zośka" i „Parasol".

O docenianiu roli harcerskiej konspiracji przez AK świadczą rozkazy Komendanta Głównego AK nr 56 z 1941 r., nr 129 z 16 III 1942 r. i nr 497/1 z 20 III 1944 r., stwierdzające jednoznacznie, że członkowie Szarych Szeregów (harcerki i harcerze), którzy wejdą w skład oddziałów i zespołów konspiracyjnych będą uważani bez względu na wiek za żołnierzy. Jednocześnie rozkazy te podkreślały rolę Szarych Szeregów jako organizacji konspiracyjnej całego harcerstwa. Zapewniały, że jako organizacja wychowawcza i młodzieżowa, nie zaś wojskowa, Szare Szeregi nie podlegają scaleniu w Siłach Zbrojnych. Za zasadniczy cel działalności Komendant Główny AK uznał pracę wychowawczą z młodzieżą i przygotowanie jej do odbudowy Polski[10].

Obok powiązań z Delegaturą Rządu oraz AK było jeszcze trzecie powiązanie z władzami Podziemnego Państwa - z Kierownictwem Walki Cywilnej (KWC). Była to niewielka komórka, opierająca swą pracę na kontaktach z poszczególnymi organizacjami i środowiskami, np. nauczyciele, księża, przedstawiciele życia gospodarczego itd. Z KWC współpracowała Główna Kwatera. Jej przedstawicielem początkowo był Stanisław Broniewski, a potem Jerzy Kozłowski. Na cotygodniowych spotkaniach ich rozmówcami byli kierownik Walki Cywilnej - Stefan Korboński lub jego zastępca Marian Gieysztor[11]. Naczelnictwo uważało się za organ kierujący całym ZHP, a przebywającego poza granicami kraju Przewodniczącego ZHP dr. Michała Grażyńskiego za urlopowanego. Harcerstwo na emigracji było traktowane jako podległe, z pozostawieniem mu ze względów technicznych pełnego zakresu swobodnej decyzji. Organizacje Harcerzy i Harcerek w kraju miały dużą niezależność. Naczelnictwo zastrzegło sobie decyzje w istotnych sprawach programowych oraz finansowych. W gestii Naczelnictwa leżały również decyzje związane z areszto-waniami, stratami bojowymi, scalaniem rozproszonych środowisk harcerskich oraz prowadzenie rozmów z Harcerstwem Polskim, czyli „Hufcami Polskimi" (HP) i organizacją „Wigry"[12]. Pomimo starań do końca okupacji nie doszło do połączenia tych organizacji z Szarymi Szeregami. Naczelnictwo w każdej kwestii stało na gruncie ciągłości państwa i jego porządku prawnego, dążąc do podnoszenia jego autorytetu.


2. Organizacja Harcerek

Harcerstwo żeńskie przeszło do konspiracji, korzystając ze struktur Pogotowia Harcerek, powołanego rozkazem Naczelniczki Harcerek z 24 IX 1938 r. Funkcję komendantki Pogotowia pełniła hm. Józefina Łapińska, posiadająca pełnomocnictwa Naczelniczki Harcerek - hm. Marii Krynickiej[13] . Organizacja zaprzestała pracy z młodzieżą i rozwiązała drużyny. Prace oparto na dziewczętach w wieku powyżej 17 lat, zorganizowanych w jednostki zwane ogniwami. Harcerki działały w dwóch zasadniczych rodzajach służb - cywilnej oraz pomocniczej służbie wojskowej.

W zakres służby cywilnej wchodziły: opieka nad dziećmi - prowadzona prawie legalnie przy RGO, opieka nad rodzinami aresztowanych, ludźmi starszymi i niedołężnymi; pomoc jeńcom wojennym, więźniom politycznym, wysiedlonym, osobom ukrywającym się i wracającym do kraju. W zakres pomocniczej służby wojskowej wchodziły służby: sanitarna, łączności i gospodarcza. Harcerki przechodziły intensywne szkolenie, a od 1942 r. po jego ukończeniu były przekazywane do Wojskowej Służby Kobiet. Harcerki jako jedne z pierwszych zorganizowały i rozpoczęły tajne nauczanie i pielęgnację tradycji narodowych.

W 1942 r. Komenda Pogotowia wydała instrukcję zezwalającą na podjęcie pracy harcerskiej z młodzieżą żeńską. Początkowo miały powstawać zastępy próbne, stanowiące zawiązki nowych drużyn[14]. Do fenomenów działalności Organizacji Harcerek należy powołanie i funkcjonowanie drużyny harcerek „Mury" w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück.

Działalność konspiracyjna Organizacji Harcerek opierała się na przedwojennej strukturze organizacyjnej. Na terenie Polski działały następujące chorągwie żeńskie:

Ustalenie liczebności poszczególnych chorągwi jest obecnie niemożliwe. Z zestawienia wysłanego do Londynu 31 VIII 1943 r. wynika, że organizacja liczyła 4810 harcerek, a w okresie przedpowstaniowym osiągnęła stan ponad 5000[15].


3. Organizacja Harcerzy

Naczelnicy

Pracą Organizacji Harcerzy - Szarych Szeregów kierował Naczelnik. Gdy 27 IX 1939 r. zapadła decyzja, że ZHP przejdzie do konspiracji, organizację Głównej Kwatery Harcerzy powierzono pierwszemu Naczelnikowi - hm. Florianowi Marciniakowi. Twórca i pierwszy Naczelnik Szarych Szeregów urodził się 4 V 1915 r. w Górzycach. Z wykształcenia był prawnikiem, we wrześniu 1939 r. pełnił funkcję Komendanta Pogotowia Harcerzy w Warszawie. W konspiracji posługiwał się kolejno pseudonimami „J. Nowak", „J. Krzemień" i „Szary". Funkcję Naczelnika pełnił do dnia 6 V 1943 r., kiedy to został aresztowany w Warszawie przez poznańskie gestapo. Po brutalnym śledztwie wysłano go do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen, gdzie został zamordowany 20 II 1944 r.

Drugim Naczelnikiem został hm. Stanisław Broniewski, ps. „Witold", „K. Krzemień" i legendarny „Orsza", dowódca akcji odbicia więźniów pod Arsenałem 26 III 1943 r. Był on bardzo aktywny, brał udział w organizowaniu Szarych Szeregów od września 1939 r. Nawiązał współpracę z hm. Aleksandrem Kamińskim, twórcą i komendantem „Wawra" - organizacji młodzieżowo-harcerskiej. Stanisław Broniewski funkcję Naczelnika pełnił do upadku powstania warszawskiego. 3 X 1944 r. wraz z resztkami harcerskich oddziałów powstańczych poszedł do niemieckiej niewoli.

Trzecim i ostatnim Naczelnikiem był hm. Leon Marszałek, ps. „Jan", „Adam", który odtworzył Główną Kwaterę Szarych Szeregów w Częstochowie i Krakowie. Po rozpoczęciu ofensywy Armii Czerwonej w styczniu 1945 r. w Krakowie 17 I 1945 r. zapadła decyzja o rozwiązaniu Szarych Szeregów i zakończeniu pracy w konspiracji. W praktyce działalność konspiracyjną kończono w momencie wkroczenia na dany teren wojsk sowieckich.


Organizacja

Szare Szeregi przeszły do konspiracji, prowadząc działalność harcerską i wojskową w trzech zasadniczych grupach wiekowych, wydzielonych ostatecznie w 1942 r.:

W celu zakonspirowania działalności harcerskiej w Szarych Szeregach przyjęto następujące kryptonimy: Pasieka - Główna Kwatera Harcerzy, „Ul" - chorągiew, „Rój" - hufiec, „Rodzina" - drużyna, „Pszczoła" - zastęp. Występował również „Patrol" i oznaczał środowisko, tj. miejscowość, w których istniała grupa Szarych Szeregów.

Bezpośrednio po klęsce wrześniowej rozpoczął się proces formowania nowej struktury organizacyjnej. Ostatecznie ukształtowało się 20 Chorągwi Szarych Szeregów:

- Pomorska - „Ul Lina"
- Wielkopolska - „Ul Przemysław", „Ul Gniazdo"
- Łódzka - „Ul Kominy"
- Zagłębiowska - „Ul Barbara"
- Śląska - „Ul Huta"

oraz - „Ul Chrobry" - chorągiew harcerzy z Polski Zachodniej przebywających w GG.

- Warszawska - „Ul Wisła"
- Mazowiecka - „Ul Puszcza"
- Radomska - „Ul Rady"
- Lubelska - „Ul Zboże".
- Kielecka - „Ul Skała"
- Krakowska - „Ul Smok", „Ul Dzwon"
- Lwowska - „Ul Lew", obejmował do 22 VI 1941 r. teren większości chorągwi na ziemiach włączonych do ZSRR;
- Częstochowska - „Ul Warta", powołany na przełomie 1943/1944 r. z samodzielnych hufców w Częstochowie - „Rój Obraz", Radomsku - „Rój Metal", Piotrkowie Trybunalskim - „Rój Sosnówka".
- Wileńska - „Ul Brama" oraz podporządkowane mu środowiska Szarych Szeregów na Litwie i Łotwie
- Białostocka - „Ul Biały", „Ul Żubr"
- Nowogrodzka - „Ul Las"
- Poleska - „Ul Bagno"
- Wołyńska - „Ul Gleba", „Ul Kresy"

oraz - „Ul Złoty" - chorągiew harcerzy z Polski Wschodniej, przebywających w czasie wojny w GG.


Kontakt „Pasieki" z „Ulami" utrzymywali wizytatorzy, do których zadań należało:

Wizytator miał uprawnienia do zawieszenia w wykonywaniu czynności komendanta „Ula" lub samodzielnego „Roju"[16].

W celu lepszej współpracy z „Ulami" Polski Centralnej i Południowej wizytatorzy tych rejonów byli skupieni w zastępach wizytatorów przy „Pasiece". Wizytatorzy Polski Zachodniej i Wschodniej nie byli członkami zastępu wizytatorów, tę rolę w ich przypadku odgrywały kilkuosobowe wydziały „zachodni" i „wschodni". Sprawami organizacyjnymi i technicznymi konspiracji zajmowały się osoby z otoczenia F. Marciniaka, głównie Władysław Cieplak ps. „Mały". Dopiero od końca 1943 r. powstały i wyodrębniły się osobne komórki, kierowane później przez przybocznego Naczelnika Harcerzy - Jerzego Jaczewskiego ps. „Wilk".


Prasa

Doniosłą rolę w zarządzaniu organizacją odegrały wydawnictwa „Pasieki", które pojawiły się już w listopadzie 1939 r. Pismo wydawane przez „Pasiekę" ewoluowało wraz z rozwojem organizacji, i kolejno przyjmowało nazwy: „Źródło", „Drogowskaz", „Dęby", „Pismo Młodych" i ostatecznie „Brzask - Pismo Młodych". W czasie powstania warszawskiego przyjęło tytuł „Brzask - Pismo Harcerskich Oddziałów Armii Krajowej".

Po reorganizacji Szarych Szeregów, przeprowadzonej 3 XI 1942 r., to znaczy podziale na trzy zasadnicze szczeble wiekowe („Zawisza", BS i GS) uznano, że to podstawowe pismo jest organem GS. Równocześnie pismem „Zawiszy" zostało pismo „Bądź Gotów", wychodzące czasie w powstania warszawskiego jako „Bądź Gotów - Pismo Harcerskich Oddziałów Służby Pomocniczej". Bojowe Szkoły nie miały swego pisma, czasowo uznano za ich wydawnictwo „Wzlot", subwencjonowany przez „Pasiekę". Po 12 V 1943 r. powstał wyodrębniony z Wydziału Programowego Wydział Wydawnictw, zajmujący się drukiem i kolportażem wymienionych wydawnictw.


Liczba harcerzy

Liczebność Szarych Szeregów jest stosunkowo dobrze udokumentowana dopiero w latach 1943-1945. Jest to związane z trudnymi warunkami pracy konspiracyjnej oraz koniecznością zachowywania tajemnicy wojskowej. Jednakże jest faktem bezspornym, że pomimo strat ponoszonych w wyniku walki z okupantem liczebność organizacji stale wzrastała, i jej stan wynosił: 31 VIII 1943 - 6141 harcerzy[17], l III 1944 - 8188[18] i l V 1944 r. - 8359[19].

Bogusław Rybski szacuje liczebność Szarych Szeregów na około 10 tys. [20]. Jednakże w świetle bardzo dokładnych i rzetelnych poprzednich danych wydaje się to wątpliwe. Istnieje problem funkcjonowania w ramach Szarych Szeregów zespołów żeńskich i pojedynczych harcerek, które pełniły funkcje łączniczek, kolporterek i sanitariuszek. Ich liczebność w sierpniu 1944 r. Stanisław Broniewski ocenia na ponad 10% stanu osobowego harcerzy[21]. Niestety, ewidencja harcerek w Szarych Szeregach nie zachowała się, więc liczebność dziewcząt w organizacji harcerzy jest bardzo trudna do ustalenia i wymaga drobiazgowych badań archiwalnych. Patrząc z tego punktu widzenia cyfra podana przez B. Rybskiego jest prawdopodobna, jeżeli odnosi się do drugiej połowy 1944 r. i określa liczebność Szarych Szeregów wraz z podporządkowanymi zespołami żeńskimi.


Program

Celem działalności Szarych Szeregów było prowadzenie pracy wychowawczej tak, jak przed wojną. Wzorem była sylwetka chłopca (dla starszych młodego mężczyzny), określona w Prawie Harcerskim według brzmienia z 1932 r., będącego rozwinięciem redakcji z lat 1919 i 1930:

  1. Harcerz służy Bogu i Polsce i sumiennie spełnia swoje obowiązki.
  2. Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy.
  3. Harcerz jest pożyteczny i niesie pomoc bliźnim.
  4. Harcerz w każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego harcerza.
  5. Harcerz postępuje po rycersku.
  6. Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać.
  7. Harcerz jest karny i posłuszny rodzicom i wszystkim swoim przełożonym.
  8. Harcerz jest zawsze pogodny.
  9. Harcerz jest oszczędny i ofiarny.
  10. Harcerz jest czysty w myśli, mowie i uczynkach; nie pali tytoniu i nie pije napojów alkoholowych[22].

Ten wzór osobowy uzupełniało Przyrzeczenie Harcerskie:

„Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim i być posłusznym Prawu Harcerskiemu"[23].

Ze względu na okupację i wymogi konspiracji została wprowadzona przysięga: „Ślubuję na Twoje ręce pełnić służbę w Starych Szeregach, tajemnic służbowych dochować, do rozkazów służbowych się stosować, nie cofnąć się przed ofiarą życia"[24].

Początkowo miano składać tylko Ślubowanie, lecz młodzi chłopcy po każdorazowym zakończeniu obrzędu, sami od siebie, dopowiadali rotę Przyrzeczenia Harcerskiego. Po pewnych wahaniach Główna Kwatera Harcerzy zaakceptowała to zjawisko. Zgodnie z zasadami skautowej i harcerskiej metody wychowanie odbywało się przez czyn, którym w okresie wojny i okupacji mogła być tylko walka.


***

Ostatecznie program Szarych Szeregów został sprecyzowany 22 VI 1941 r. Mieścił się w trzech zasadniczych hasłach: „Dziś - Jutro - Pojutrze" i obejmował wszystkie grupy wiekowe organizacji męskiej. Hasła te zawierały istotne myśli przewodnie.

„Dziś" - to walka toczona już w okresie okupacji przez każdego harcerza, Jutro" - to walka jawna, prowadzona w szeregach armii powstańczej w czasie planowanego powstania narodowego, „Pojutrze" - to przygotowanie się (m.in. przez tajne nauczanie) do odbudowy Rzeczypospolitej i praca dla wolnej ojczyzny[25].

Należy podkreślić, że jakość wykonania zadań „Jutra" zależała nie tylko od przygotowania do niego, ale może nawet w większym stopniu od poziomu wykonania zadania „Dziś". Podobnie „Pojutrze" zależało nie tylko od przygotowania się do niego, ale bardziej od wykonania zadań „Dziś" i „Jutro". Taka konstrukcja programu wymagała od każdego harcerza, by żył pełnią wszystkich trzech etapów polskiego życia podziemnego jednocześnie - co było zamiarem twórców programu. Tę podstawową myśl programową, rozpracowaną dla grup wiekowych, przedstawia tabela[26].

Zawisza

Bojowe Szkoły

Grupy Szturmowe

W ramach hasła „Pojutrze" Szare Szeregi przygotowywały się do odbudowy ZHP po wojnie. Wynikała z tego troska o nową kadrę instruktorską i jej szkolenie. Odbywało się ono na kursach drużynowych i kursach podharcmistrzowskich, zwanych „Szkołą za lasem", oraz kursach harcmistrzowskich, noszących nazwę „Kursów Charyzmatycznych". W ostatniej fazie działalności, tuż przed powstaniem warszawskim, powołano z myślą o przyszłej odbudowie ZHP Radę Programową. Na jej czele stanął Leon Marszałek.


Przypisy:

  1. ↑ S. Broniewski, Florian Marciniak. Naczelnik Szarych szeregów. Warszawa 1988, s. 118-119.
  2. ↑ Naczelniczka Harcerek hm. Maria Krynicka w czasie okupacji przebywała poza Warszawą i nie brała udziału w pracach Naczelnictwa ZHP.
  3. ↑ Przebywający na Węgrzech Naczelnik Harcerzy hm. Zbigniew Trylski zrzekł się funkcji, wiadomość do kraju przekazał łącznik z Krakowskiej Chorągwi Szarych Szeregów.
  4. ↑ Późne powołanie Naczelnego Kapelana spowodował fakt, że funkcję tę pełnił p.o. Przewodniczący - ks. hm. Rzeczypospolitej Jan Mauersberger. Poprzedni Naczelny Kapelan ZHP ks. hm. Marian Luzar poległ jako kapelan wojskowy 13 IX 1939 r. w Równem.
  5. ↑ Szare Szeregi, Harcerze 1939-1945, [red.]. J. Jabrzemski, t. l, Warszawa 1988, s. 35-37.
  6. ↑ Przed wojną sekretarz Zarządu Okręgu Wielkopolskiego ZHP, później kierownik Wydziału Zachodniego GK Szarych Szeregów.
  7. ↑ Liść koniczyny był i jest nadal międzynarodowym symbolem skautingu żeńskiego.
  8. ↑ Harcerki 1939-1945, [red.] K. Wyczańska, Warszawa 1983, s. 33.
  9. ↑ S. Broniewski, Całym życiem. Warszawa 1982, s. 246.
  10. ↑ S. Broniewski, Całym życiem. Warszawa 1982, s. 247-249.
  11. ↑ S. Broniewski, Całym życiem. Warszawa 1982, s. 250.
  12. ↑ Harcerstwo Polskie, Hufce Polskie - HP, zwane też harcerstwem katolickim. Organizacja powstała 27 IX 1939 r. w Warszawie. Była powiązana z Stronnictwem Narodowym. Na jej czele stał hm. Stanisław Sedlaczek, a od 1942 hm. Witold Sawicki. W jej ramach działały Organizacja Harcerek i Organizacja Harcerzy. W programie akcentowano treści religijne, W powstaniu warszawskim Hufce Polskie wystawiły kompanię w ramach batalionu „Gustaw" Narodowej Organizacji Wojskowej „Wigry", organizacji złożonej z byłych harcerzy, która z czasem przekształciła się w liniowy batalion AK.
  13. ↑ M. Kudasiewicz, Kalendarium Harcerskiego 70-lecia, Kraków 1981, s. 58.
  14. ↑ Harcerki... s. 132-134.
  15. ↑ M. Kudasiewicz, op. cit., s. 74.
  16. ↑ Szare Szeregi... s. 47.
  17. ↑ M. Kudasiewicz, op. cit., s. 74.
  18. ↑ M. Kudasiewicz, op. cit., s. 77; S. Broniewski, op. cit. s. 86.
  19. ↑ S. Porębski, Krakowskie Szare Szeregi, Kraków 1985, s.10.
  20. ↑ B. Rybski, Rys Historii Harcerstwa, cz. 2, Kraków 1983, s.3.
  21. ↑ S. Broniewski, op. cit., s. 199.
  22. ↑ Statut ZHP, „Monitor Polski", R. XIX, 20 IV 1936 r.; K. Koźniewski, Ognie i ogniska, Warszawa 1961, wkładka.
  23. ↑ K. Koźniewski, op. cit., wkładka; J. Gaj, Główne nurty ideowe w ZHP w latach 1919-1939, Warszawa 1966, s. 79-94; J. Majka, Kartki z historii i tradycji ZHP, Warszawa 1971, s. 46-54.
  24. ↑ B. Śliwerski, Przyrzeczenie w drużynie harcerskiej, Kraków 1986, s. 70.
  25. ↑ Szare Szeregi... s. 41-42.
  26. ↑ Źródło: Szare Szeregi, Harcerze 1939-1945, [red.]. J. Jabrzemski, t. l, Warszawa 1988, s. 35-37.
Źródło „http://www.kedyw.info/wiki/Mi%C5%82ob%C4%99dzki,_Przej%C5%9Bcie_ZHP_do_konspiracji_-_Szare_Szeregi”
Skocz do: Strona główna Czytelnia Osoby Szare Szeregi