Hasło Szare Szeregi
Z Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK
Szare Szeregi, kryptonim konspiracyjny ZHP; Chorągiew Krak. do 21 IX 1944 używała kryptonimu „Ul Smok", nast. „Ul Dzwon"; komendantami krakowskich Sz.Sz. byli kolejno: S. Rączkowski, pseud. „Stach" (15 XI 1939-VI 1940), S. Udziela, pseud. „Jus", „Lubicz", „Stefan" (VI 1940-IV 1941), S. Okoń, pseud. „Sumak", „Okulicz" (V 1941-III 1942), E. Fik, pseud. „Osk" (III 1942-HI 1943), E. Heil, pseud. „Jerzy" (III 1943-V 1944) i W. Mucha, pseud. „Komar" (V 1944-1 1945). Sz.Sz. rozpoczęły działalność w Kr. 15 XI 1939; grupa krak. instruktorów harcerskich, zgromadzona w mieszkaniu T. Wasowskiego (pseud. „Baca") zdecydowała o podjęciu pracy konspiracyjnej, w której udział miała wziąć gł. młodzież starszoharcerska; zasięg akcji konspiracyjnej miał objąć pd. część GG aż po San; na tym obszarze powstało ponad 40 lokalnych ośrodków Sz.Sz. (m.in. w Bochni, Brzesku, Jaśle, Krośnie, Krynicy, Łańcucie, Myślenicach, Nowym Sączu, Nowym Targu, Olkuszu, Przemyślu, Rzeszowie, Tarnobrzegu i Zakopanem), które przez cały okres działalności borykały się z poważnymi problemami z utrzymaniem łączności z ośrodkiem krak.; sytuacja ta utrudniała m.in. oszacowanie pełnego stanu osobowego chorągwi (raport ze stycznia 1941 podawał łączną liczbę 364 harcerzy, z III 1942 — 530, z III 1944 — 700); niektóre z grup, nie mogąc nawiązać kontaktu z „Ulem Smok", prowadziły samodzielną działalność konspiracyjną lub po pewnym czasie przyłączały się do innych organizacji harcerskich oraz AK (gł. do oddziału „Żelbet"). Do pierwszych aresztowań członków krakowskich Sz.Sz. doszło wiosną 1941 (zatrzymano wówczas m.in. S. Udzielę); od tego czasu powtarzały się one coraz częściej (m.in. III 1942, XI 1942, IX, X, XI 1943, I, IV, V 1944); 6 IV wśród rozstrzelanych 112 krakowian znalazło się kilkunastu harcerzy; V 1944 gestapo zlikwidowało magazyn broni i rusznikarnię Sz.Sz. przy ul. Karmelickiej i aresztowało 7 harcerzy (redaktorów pism podziemnych) i komendanta E. Heila; wielu harcerzy stracono w ulicznych egzekucjach (8, 15, 27 V) oraz aresztowano 6 VIII, w tzw. czarną niedzielę. W pierwszych latach działalności Sz.Sz. koncentrowały się gł. na nauce na kompletach szkolnych (tajne nauczanie), pracy w służbach łączności, małym sabotażu, akcji „N" (preparowanie ulotek w języku niem.), kolportażu prasy i szkoleniu wojsk.; ćwiczenia terenowe prowadzono m.in. w okolicach Bielan, Lasku Wolskiego, Kostrza (w tym IX 1943 manewry szkoleniowe), Mydlnik, Pychowic, Skały Kmity i Tyńca. W krakowskich Sz.Sz. doskonale zorganizowany był szczebel tzw. Zawiszy (najmłodszy pion organiz.), zał. na rozkaz E. Heila i prowadzony przez K. Lisińskiego (pseud. „Lisek"); pod koniec 1943 w Kr. było 83 zawiszaków, VII 1944 — 141; byli oni podzieleni na 3 tzw. roje (2 krak. i l w Krzeszowicach); działalność krak. Zawiszy polegała gł. na organizowaniu kursów drużynowych, w ramach których wyjeżdżano na wycieczki, składano uroczyste przysięgi, uczestniczono w mszach zawiszackich ( I 1944 odbyła się słynna defilada zawiszakow ul. Karme-licką, podczas której oddawano honory gen. W. Sikorskiemu, którego zdjęcie umieszczono na witrynie zakładu fot.); I 1945 do krak. Zawiszy należało 222 harcerzy. W III 1943 w ramach Sz.Sz. powstała w Kr. harcerska Grupa Szturmowa „Bartek", która weszła w skład batalionu ochrony sztabu Okręgu AK (zgrupowanie „Wawel") i wykonywała różne zadania specjalne (m.in. ochrona lokali sztabowych, sabotaż kol.); planowano też utworzenie kolejnych kompanii harcerskich („Maciek" i „Wojtek"); na pocz. 1943 rozpoczęto werbowanie do „Maćka" 3 plutonów, m.in. „Alicji" (zw. też Podgórskim); po przeprowadzeniu kilku nieskoordynowanych z dowództwem i nieudanych akcji rozpoczęły się aresztowania członków „Alicji", które trwały do IV 1944; zdrada jednego z nich, zastrzelonego później z wyroku sądu Polski Podziemnej, doprowadziła do zatrzymania przez gestapo prawie wszystkich członków oddziału — ok. 40 chłopców i l dziewczyny, spośród których nikt nie ocalał. Krakowskie Sz.Sz. posiadały wiele podziemnych organów prasowych; od 1939 nacz. pismem był tyg. „Informacje Radiowe" (od IV 1940 p.n. „Przegląd Polski"), który w nakładzie ok. 500 egz. ukazywał się do V 1944; 1943- 44 ukazywały się też m.in. „Watra", „Na ucho", a także „Bez wędzidła" oraz kilka pomniejszych periodyków (m.in. „Bims", „Na tropie").