Hasło Żelbet
Z Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK
Żelbet, Zgrupowanie „Żelbet", najsilniejszy konspiracyjny związek Obwodu AK Kr., obejmujący działalnością pn.-zach. obszar miasta; utworzony jesienią 1939 z inicjatywy środowiska Akad. Handl. i pracowników bankowych; organizatorem i dowódcą Ż. był podchorąży D. Zdziebło-Danowski (pseud. „Kordian"). W 1940 Zgrupowanie weszło w skład II Odcinka „Beton" Obwodu ZWZ Kr., tworząc Pododcinek IIB; żołnierze Ż. stanowili osłonę tajnej drukarni Konspiracyjnych Wojsk. Zakładów Wydawniczych oraz radiostacji Wisła, podlegającej Okręgowemu Delegatowi Rządu. Pod koniec 1943 Zgrupowanie, składające się z 5 batalionów liniowych, stało się trzonem konspiracyjnego garnizonu krakowskiego. W związku z przygotowaniami do planowanego powstania powszechnego zintensyfikowano działalność wywiadowczą, której celem było rozpoznanie niem. obiektów wojsk., oraz szkoleniową. 8 V 1944 podczas walk w obronie magazynu broni w Łęgu poległo 3 żołnierzy Ż., w związku z czym jedna z kompanii zagrożona aresztowaniami opuściła Kr. i utworzyła Oddział Partyzancki (OP) „Żelbet", działający na obszarze położonym na pn. wschód od miasta; OP rozrósł się w 3 jednostki partyzanckie, które stoczyły liczne walki na terenie ziemi miechowskiej i myślenickiej (XII 1944 zostały rozwiązane). Utworzone latem 1944 grupy dywersyjne działające w ramach Zgrupowania przeprowadziły w Kr. wiele akcji dywersyjno-sabotażowych i zaopatrzeniowych (m.in. w broń i materiały opatrunkowe); jednocześnie VII 1944 przeprowadzono reorganizację: połączono zgrupowania Ż. i Baszta oraz batalion Wojsk. Służby Ochrony Powstania i utworzono związek taktyczny o kryptonimie 1/17 Żelbet, który stał się nast. zaczątkiem odtwarzanego 20 pułku piechoty, wchodzącego w skład 6 Dywizji Piechoty AK; pod koniec wojny liczył ok. 5 tys. ludzi (blisko 2/3 żołnierzy garnizonu krak.), był jednak prawie całkowicie pozbawiony broni i amunicji. W nocy z 18 na 19 I 1945, kiedy Niemcy opuszczali miasto, patrole Ż. przeprowadziły akcję zabezpieczenia ważniejszych obiektów w mieście przed grabieżą i zniszczeniem; po wkroczeniu Armii Czerwonej rozpoczęły się masowe aresztowania żołnierzy Ż.